Алматы қаласы бойынша МКД басшысының орынбасары Заңғар Шындали Өңірлік коммуникациялар қызметінің брифингіне қатысып, жеке тұлғалардың банкроттығы бойынша жаңашылдықтарды түсіндірді.
Естеріңізге сала кетейік, 2022 жылғы 30 желтоқсанда Мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасы азаматтарының төлем қабілеттілігін қалпына келтіру және банкроттық туралы» ҚР Заңына қол қойды, ол банктердің, микроқаржы ұйымдарының, коллекторлық агенттіктердің алдында мерзімі өткен берешегі бар және ЖК ретінде тіркелмеген борыштардың басқа да түрлері бойынша ҚР азаматтарының төлем қабілетсіздігіне байланысты туындаған қатынастарды реттеуді көздейді.
«Бұл Заң ресми жарияланғаннан кейін 60 күн өткен соң күшіне енеді. Бұл дегеніміз, қарызы бар азаматтар 2023 жылдың 3 наурызынан бастап банкроттыққа өтініш бере алады», - деп хабарлады З.Шындали.
Заңды іске асырудың мақсаты азаматтардың борыштық жүктемесін азайту, әлеуметтік шиеленісті жеңілдету, борыштар бойынша төлемдерді ынталандыру болып табылады.
Айта кету керек, заңның қабылдануы берешек несиелерін есептен шығару акциясы емес, бұл бірқатар салдары бар соңғы шара болып табылады.
Борыш сомасына қарай борышкерлерге банкроттықтың үш рәсімінің бірі – сот банкроттығы, соттан тыс және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру қолданылады.
Алматы қаласы бойынша МКД басшысының орынбасары барлық үш процедураны тек борышкердің өзі анықтайтынын, яғни несие берушінің борышкерге қатысты аталған процедураларды қолдануға құқығы жоқ екенін атап өтті.
Мәселен, алғашқы түрі - соттан тыс банкротты. Ол банктер, МҚҰ және коллекторлық агенттіктер алдындағы 1600 АЕК-тен (5,5 млн теңге) аспайтын, 12 (қатарынан) ай ішінде өтелмеген борыштар бойынша ғана қолданылады. Сондай-ақ келесі шарттар сақталады:
- ортақ меншіктегі мүлікті қоса алғанда, мүліктің меншік құқығында болмауы;
- борышкерге қатысты өтініш берілген күні 7 жыл ішінде соттан тыс немесе сот банкроттығы рәсімдері қолданылмаған;
- борышкер мерзімі өткен берешекті реттеу бойынша шаралар қабылдады.
Соттан тыс банкроттыққа 5 жылдан астам берешегін өтемеген тұлғалар да жүгіне алады.
Бұл ретте, жоғарыда аталған шарттар мұндай борышкерге қолданылмайды.
Алты ай бойы әлеуметтік көмек алушы болып табылатын борышкер осы рәсімді қолдануға өтініш бере алады.
Соттан тыс банкроттықты Мемлекеттік кірістер органдары қарайды.
Кредиторлар тізбесін, берешек сомасын, сондай-ақ банкпен немесе микроқаржы ұйымдарымен борышты реттеу туралы құжаттарды қоса бере отырып, "электрондық үкімет" порталы, "E-salyg Azamat" мобильді қосымшасы арқылы өтініш беру арқылы іске асырылады.
Ақпараттық жүйе арқылы борышкердің кіріс критерийлеріне сәйкестігі тұрғысынан мүдделі мемлекеттік және өзге де органдардың деректерімен автоматты түрде салыстыру жүргізілетін болады.
Екінші түрі - сот банкроттығы. Оны1600 АЕК-тен астам борыштар және қарыздың қалған түрлері бойынша азаматтар сот банкроттығын қолдана алады.
Сот банкроттығының мақсаты банкроттың мүлкі есебінен кредиторлардың талаптарын барынша қанағаттандыру болып табылады.
Сот банкроттығы процесінде кредитордың тек кепілді мүлікті, оның ішінде жалғыз тұрғын үй болып табылатын мүлікті алып қоюға құқығы бар.
Осы рәсімді қолдану барысында борышкерге төмендегілер тыйым салынады:
- мүлікті иеліктен шығару немесе жаңа міндеттемелер қабылдау бойынша мәмілелер жасау (қарыздар алу, кепілдіктер мен кепілгерліктер беру);
- шетелге шығу.
Осы рәсімді қолданғаннан кейін борышкерге «банкрот» мәртебесі беріледі.
Борышкердің жосықсыз белгілері болмаған жағдайда (мүлікті немесе ол туралы ақпаратты жасыру, жалған ақпарат беру және т.б.) өтелмеген соманың қалдығы есептен шығаруға жататынын атап өткен жөн.
Сот банкроттығы рәсімін жүзеге асыруды қаржы басқарушылары (заңды тұлғалар мен ЖК банкроттық рәсімін жүзеге асыратын әкімшілер; кәсіби бухгалтерлер; заң консультанттары; аудиторлар) жүргізеді.
Қаржы басқарушыларының қызметтері ақылы және қызметтерге ақы төлеу борышкердің мүлкі есебінен жүргізіледі (айына 1 ЕТЖ, 2023 жылы – бұл 70 мың теңге), мүлкі жоқ халықтың әлеуметтік осал топтарына жататын адамдар үшін қаржы басқарушыларының қызметтері тегін болып табылады.
Үшінші түрі - төлем қабілеттілігін қалпына келтіру, ол тұрақты табыс болған жағдайда 5 жылға дейін қарызды бөліп төлеу мүмкіндігін көздейді.
Борышкер үшін жалғыз шарт - қарыз мөлшері қарыз алушыға тиесілі мүліктің құнынан аспауы керек.
Бұл процедураның артықшылығы-одан кейін жеке тұлға «банкрот» мәртебесіне ие болмайды, сондықтан оған банкрот үшін көзделген салдарлар қолданылмайды, сондай-ақ шетелге шығуға шектеулер жоқ.
Сот банкроттығы және төлем қабілеттілігін қалпына келтіру рәсімін қаржы басқарушысы жүзеге асырады және сот арқылы орындалады.
Борышкер төлем қабілеттілігін немесе сот банкроттығын қалпына келтіру рәсімін қолдану туралы өтінішті тұрғылықты жері бойынша сотқа жазбаша түрде немесе электрондық құжат нысанында береді.
Сонымен қатар, банкрот деп тануға шешім қабылдаған азаматтардың бірқатар салдары болуы мүмкін екенін атап өткен жөн, мысалы:
- 5 жыл ішінде ломбардтардан, микрокредиттер басқа қарыздар мен кредиттер алуды шектеу;
- қайта банкроттық 7 жылдан кейін ғана мүмкін болады;
- банкроттықтан кейін 3 жыл ішінде банкроттың қаржылық жағдайына мониторинг жүргізу.
Соттан тыс немесе сот банкроттығы рәсімдері қолданылғанға дейін үш жыл ішінде мүлікті жасырған немесе жойған кезде және егер қасақана банкроттық фактілері болса, онда банкроттық рәсімі аяқталады. Бірақ, рәсімді тоқтату борышкердің кредиторлар алдындағы міндеттемелерін аяқтауға әкеп соқпайды.
