Цифрлық технологиялар өміріміздің барлық саласына еніп үлгерді. Соның ішінде журналистика да бұл өзгерістерден шет қалған жоқ. Соңғы жылдары жасанды интеллект (AI) адамның қабілеттерін қайталап қана қоймай, кей жағдайда олардан асып түсіп жатқанын байқаймыз. Осы орайда, көпшілікті мазалайтын өзекті сұрақ туындайды: AI болашақта журналистердің орнын баса ала ма?
AI-дың медиадағы орны мен рөлі
Бүгінде көптеген әлемдік медиа агенттіктер AI жүйелерін жаңалықтар жазуға пайдаланып келеді. Мысалы, Associated Press қаржылық есептерді автоматты түрде жарияласа, The Washington Post “Heliograf” атты AI құралын шұғыл жаңалықтар дайындауға енгізген. Бұл жүйелер адам қатысуынсыз белгілі бір мәліметтер негізінде мақалалар жаза алады. Сонымен қатар, Италиядағы Il Foglio басылымы да AI жазған мақалаларды басып шығарып, оқырманнан кері байланыс жинап үлгерді.
AI-дың жылдамдығы мен дәлдігі, құрылымдалған мәліметтерді өңдеудегі тиімділігі – оның басты артықшылықтары. Ол ақпаратты жинап, өңдеп, бірнеше секунд ішінде жариялауға дайын мәтінге айналдыра алады. Бұл – әсіресе күнделікті жаңалықтарды дайындауда айтарлықтай ресурс пен уақыт үнемдеуге көмектеседі.
AI-дың артықшылықтары
Жасанды интеллекттің журналистикадағы кейбір нақты артықшылықтарын атап өтсек:
- Жылдамдық – AI үлкен көлемдегі деректерді қысқа уақытта өңдей алады.
- Қателікті азайту – Грамматикалық, орфографиялық қателерді болдырмауға көмектеседі.
- Мазмұнды түрлендіру – Ақпаратты әртүрлі форматта (мәтін, аудио, видео) ұсына алады.
- Рутиналық жұмыстан босату – Журналистерге қарапайым техникалық тапсырмаларды AI-ға тапсыру арқылы терең зерттеу мен аналитикаға көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік береді.
Шектеулері мен қауіптері
Алайда жасанды интеллекттің мүмкіндіктерімен қатар, оның бірқатар шектеулері мен қауіптері де бар:
- Шығармашылық жетіспеушілігі – AI креативтілік, эмоция, интуиция сияқты purely адамға тән қасиеттерді толықтай көрсете алмайды.
- Этикалық мәселелер – Жалған ақпарат тарату қаупі, дереккөздің нақтылығын тексере алмауы, авторлық құқықты бұзу қаупі жоғары.
- Адамдық сезімді түсіне алмауы – Қайғылы оқиғалар немесе қуанышты сәттерді жеткізуде AI адам эмоциясын шынайы бейнелей алмайды.
AI журналистің орнын баса ала ма?
Журналист – жай ғана ақпарат тасушы емес. Ол – қоғам мен шындық арасындағы көпір. Журналистика тек деректерді тізу емес, ол – шындықты адам жүрегімен сезініп, халыққа жеткізу өнері. Мысалы, соғыстан зардап шеккен отбасының жағдайын, ананың көзіндегі мұңды AI ешқашан шынайы түрде сипаттай алмайды. Бұл – жүрекпен сезілетін дүние.
Қазақ әдебиеті мен журналистика – бір-бірімен тығыз байланысты. Абайдың «Сөз түзелді, тыңдаушы сен де түзел» деген даналығы – сөз өнерінің салмағын, жауапкершілігін айқын көрсетеді. Журналист те сөз арқылы ой салады, жол көрсетеді. Сәбит Мұқанов, Бейімбет Майлин, Ғабит Мүсірепов секілді тұлғалар қазақ қоғамының шындығын жүректен өткізіп жазды. Бұл – нағыз журналистиканың мәні. Мұндай дүниелерді AI ешқашан толықтай қайталай алмайды.
AI мен журналист – бәсекелес пе, серіктес пе?
Көптеген сарапшылар AI-ды журналистке көмекші ретінде қабылдау керек деп есептейді. Жасанды интеллект журналистің орнын баспайды, керісінше, оның жұмысын жеңілдетеді. Мысалы, дерек жинау, мәтінді редакциялау, фактчекинг, жаңалық құрылымын жасау секілді жұмыстарды AI атқарса, журналист оқиға мәнін ашып, эмоциялық, көркемдік жағын жетілдіреді. Бұл – адам мен технологияның үйлесімді серіктестігі.
Қорытынды
Жасанды интеллект журналистиканың даму бағытын өзгертіп жатқаны сөзсіз. Бірақ ол журналистің орнын толықтай алмастыра алмайды. Себебі журналистика – сезім мен жауапкершіліктің, адамдық болмыстың тоғысқан саласы. Жасанды интеллект – құрал. Ал журналист – осы құралды дұрыс бағыттайтын, шындықты жүрегімен сезетін адам.
Болашақ – адам мен технологияның үйлесімінде. Жасанды интеллект журналистикадағы процестерді жеңілдетіп, ақпараттық ағынды жылдамдатса да, қоғамға бағыт беретін, шындықты сезініп жеткізетін – адам қаламы. Демек, журналистиканың болашағы – жүрегі бар адамның қолында.
Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер акадмиясы “Компьютерлік технологиялар” кафедрасы “Медиажурналистика” мамандығының 2-курс студенті
Дінмұхаммед ӨМІРЗАҚ
