Аутизм – бұл әлеуметтік өзара әрекеттесу мен қарым-қатынаста айқын және кең таралған кемшіліктермен, сондай-ақ шектеулі қызығушылықтармен және қайталанатын әрекеттермен сипатталатын ми дамуының бұзылуы.
Алматы қаласы Өңірлік коммуникациялар қызметінде өткен брифингте №5 Қалалық клиникалық аурухананың балалар аурулары бөлімінің меңгерушісі, жоғары санатты дәрігер Хадиша Сұлтанқұлова аталмыш дерттің ерекшеліктерін жан-жақты түсіндірді.
Спикердің айтуынша, аутизм белгілері үш жасқа дейін пайда болады. Жеңілірек белгілер мен симптомдар байқалатын ұқсас жағдайлар аутизм спектрінің бұзылыстарына (ASD)жатады.
«Ерте жастағы балалардың аутизмі халықтың 2-4 жағдайда кездеседі, ал аутизмнің ақыл-ой кемістігімен үйлесуі – адамдар арасында 20-ға дейін. Ұлдарда 3-4:1 қатынасында басым», - деді Х.Сұлтанқұлова.
Сондай-ақ ол аутизмнің себептерін атады: қалдық-органикалық фактордың әсері, яғни жүктілік, босану, бас-ми жарақаттары мен инфекциялардың патологиясының салдары; мидың туа біткен дисфункциясы; ақпаратты өңдеуге қажетті жүйке құрылымдарының дамымауы.
Аутизм келесі түрлерге бөлінеді: бала кездегі дезинтеграциялық бұзылу; ақыл-ойдың тежелуімен және стереотиптік қозғалыстармен біріктірілген гиперактивті бұзылыс; Аспергер синдромы; жалпы дамудың анықталмаған бұзылуы.
Аутизмді анықтау үшін (Лаура Уинг бойынша) үш белгіні қажет етеді : әлеуметтік өзара әрекеттестіктің болмауы; бұзылған өзара байланыс; шектелген қызығушылықтар және қайталанатын мінез-құлық дағдылары.
Х.Сұлтанқұлова нәресте шағында балада жайсыздыққа реакцияның бұрмалануы сияқты белгілердің байқалуы мүмкін екендігіне назар аударды; жай есту тітіркендіргіштеріне және қоршаған ортаның сәл өзгерістеріне бола шамадан тыс үрейлену мен жылау реакциялары; ересектермен қарым-қатынасқа аффективті дайындығы; сөйлеудің кеш басталуы; әдеттен тыс қимылдар; қарым-қатынас әрекеттеріне нашар жауап беру; сөздік қордың жасына сай болмауы, нашар болуы; сөйлеген кезде дауыссыз дыбыстардың аз болуы.
Мұндай балалар құрбыларына қарағанда сөздерді біріктіріп, ым-ишарамен сүйемелдейді, сирек өтініш жасап, өз тәжірибесімен бөліседі, құрбыларымен ойнауға аса қызығушылық танытпайды, жалғыз ойнағанды қалайды.
Спикер аутизммен ауыратын балалардың вербалды және вербалды емес қарым-қатынасының бұзылуына тоқталды. Біріншіден, бұл әлеуметтік өзара әрекеттесуді орнатуға қызмет ететін көз контактісін, бет әлпетін, позаларды, ым-ишараларды елеулі бұзу. Мысалы, бала қол тигізуден қашады, қолға көтергенде немесе құшақтағанда қатып қалады, серіктесіне қарамайды, адамдармен араласқанда күлмейді, ата-аналармен және қонақтармен амандаспайды, әлеуметтік қарым-қатынас жағдайларында бір нүктеге қарайды; т.б.
«Аутизммен ауыратын балаларда шектеулер мен қайталанатын әрекеттер мен қызығушылықтар болады, мысалы, мақсатсыз қозғалыстар, біркелкілікке мұқтаждық, өзгерістерге қарсылық, күнделікті әрекеттерді сол тәртіпте және бір уақытта ритуалистік түрде орындау, өзгермейтін диета немесе киіну рәсімін сақтау. Сонымен қатар, адамның өзіне зиян келтіруі мүмкін екенін, мысалы, өзін тістейтін автоагрессия сияқты ерекшелігін атап өткен жөн. АСБ бар балалардың 30%-ға жуығы өмір бойы өздеріне зақым келтірген», - деді Х.Сұлтанқұлова.
Дәрігер балалық аутизммен ауыратын адамдардың болашағы туралы айтты. Ол бірте-бірте баланың кейде ата-анасымен және туыстарымен айтарлықтай терең және берік байланыстары пайда болуы мүмкін деп санайды; олардың әлеуметтік бейімделуін жақсарту. Сөйлеу тілін жақсы қабылдауы мүмкін, бірақ қарым-қатынаста өзара түсіністіктіктің болмауы сақталады.
Сонымен қатар, бірқатар балалар жасөспірімдік кезеңде айтарлықтай алға қадам жасайды. Бірақ адамдардың 40%-ында жағдайдың нашарлауы жасөспірім кезінде байқалады.
«Емдеу және коррекциялық көмек болмаған жағдайда аутизмге шалдыққан балалардың 70%-ға дейіні ауыр мүгедек болып, адамдардың үнемі көмегіне мұқтаж болатыны белгілі», - дейді №5 қалалық клиникалық аурухананың педиатрия бөлімінің меңгерушісі.
Х.Сұлтанқұлова аутизмнің салыстырмалы түрде жаңа түрі – виртуалды түрін атап өтті. Ол 10 жыл бұрын пайда болды және оның басталуы мультимедиялық плазмалардың, планшеттердің және телефондардың дамуымен сәйкес келеді. Басқаша айтқанда, бұл қалыпты дамып келе жатқан балаларды неврологиялық ауытқуға ұшыратуы мүмкін.
Дәрігер виртуалды аутизмнің алдын алу үшін тамақтану кезінде балаға гаджет бермеуге, баламен көп сөйлесуге, оған бәрін түсіндіріп отыруға, үнемі атын атап шақыруға кеңес береді. Бүлдіршіндерге түсініксіз мультфильм кейіпкерлерінің орнына өзімен бірге болып, шынайы қарым-қатынасты орнатқан жөн.
Туа біткен аутизмнің алдын алуға келетін болсақ, спикер әйел жүктілікті жоспарламас бұрын және жүктілік кезінде гинекологпен кеңесу керек екенін атап өтті. Егер әйел жүктілікке дейін және жүктілік кезінде фолий қышқылын қабылдаса, онда балада аутизмнің даму ықтималдығы төрт есе азаяды.
