Биыл наурыз айында Мемлекет басшысы сот жүйесі мен судьялардың мәртебесінде өзгерістер енгізуді көздейтін Конституциялық заңға қол қойған болатын. Сот төретілігі жүйесіндегі реформалар жайлы толығырақ ӨКҚ брифингінде Алматы қалалық сотының судбялары Ирина Федотова мен Руслан Баишев айтып берді.
«2022 жылдың қыркүйегінде Мемлекет Басшысы Қасым Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына Жолдауында судьялар корпусын жаңарту, сот билігінің беделін арттыру, оған қоғам тарапынан сенім арту үшін сот жүйесін жаңғыртудың негізгі бағыттарын айқындады. Қойылған міндеттерді іске асыру үшін сот жүйесі және судьялардың мәртебесі туралы Заңға және сот жүйесін реформалауға бағытталған бірқатар басқа заңдарға түзетулер енгізілді», - деді И.Федотова.
Осылайша, судьялардың өздері сот төрағаларының лауазымдарына кандидатураларды сайлау тетігі, Жоғарғы Сот судьяларын сайлаудағы балама тәсіл - Жоғарғы Сот судьяларын Сенат баламалы негізде, кем дегенде екі судьядан сайлайды.
Сонымен қатар, жоғары білікті заңгерлердің судьялар корпусын күшейтуі, судьялыққа кандидаттарды даярлау, қазіргі судьялардың біліктілігін арттыру, шекті жасты ұзарту, жұмыс істеп тұрған судьялардың өкілеттіктерін тоқтата тұру және тоқтату мәселелері қаралатын дербес мемлекеттік орган ретінде Жоғары Сот Кеңесінің мәртебесін нығайту көзделген. Жоғары Сот Кеңесінің қарамағына сот төрелігі Академиясы берілді.
Сонымен қатар, бір жағынан судьялардың қызметіне араласуды шектеу және екінші жағынан судьялардың өрескел қателіктері үшін жауапкершілігін күшейту, Сот төрешісінің заңдылықты өрескел бұзудың әрбір фактісін тексере отырып, шаралар іске асырылуда.
«Апелляция институтын реформалауға ерекше назар аударылды, оның нәтижесі апелляциялық инстанцияның бірінші сатыға қайтарылмай, мәні бойынша шешім шығару міндеті болды. Бұл судьялық қателіктердің санын азайтуға, сот актілерінің сапасын арттыруға, сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз етуге, нәтижесінде азаматтар мен кәсіпкерлердің бұзылған құқықтарын тезірек қалпына келтіруге тиіс», - деп атап өтті спикер.
Бұдан басқа, заңнамадағы өзгерістер әкімшілік Әділет саласын кеңейтуге, мемлекеттік органдармен құқықтық даулардың кең ауқымын рәсімдік – процестік кодекске беруге әсер етті.
Өз кезегінде Алматы қалалық сотының судьясы Руслан Баишев сот жүйесінде жүргізіліп жатқан барлық реформалар сотта азаматтардың құқықтары мен қорғалуын қамтамасыз етуге бағытталғанын еске салды.
«Барлық өзгерістер мен толықтырулар бұл біз көріп отырған қажеттілік және қоғам сот жүйесінен жаңа ақпараттық технологияларға сәйкес дамуымызды талап етеді. Сот жүйесі тек қағаз жүзінде ғана емес, сонымен бірге іс жүзінде де тәуелсіз болып, азаматтарымыздың, ұйымдарымыздың және мемлекеттеріміздің құқықтарын адамдардың құқыққа қарсы қол сұғуынан немесе басқа ұйымдардың осы құқықтарды бұзудан қорғауды қамтамасыз етуі үшін. Барлық инновациялар енгізіліп, зерделенеді және біздің судьялар оларды заң талаптарына толық сәйкес орындайтын болады», - деді ол.
Өзгерістер арасында аудандық соттарды ауданаралық соттарға біріктіру де қарастырылған. Аудандық сот төрағасының лауазымы жойылып, судьялық лауазымға ауыстырылатын болады.
Судьялардың жауапкершілігіне келетін болсақ, судьяларға қатысты тәртіптік істерді қарау үшін Жоғарғы Сот Кеңесінің жанынан Сот төрелігі құрылады.
Спикерлердің мәліметінше, Алматы қаласында 243 судья жұмыс істейді, оның ішінде 44 судьяның 20 жылдан астам жұмыс өтілі бар, 176 судьяның 5 жылдан 20 жылға дейінгі жұмыс өтілі бар, 23 судьяның жұмыс өтілі 5 жылдан аспайды. Алматы қаласының соттары 2023 жылдың 6 айында 76 860 істі қарады, оның ішінде 50 210 азаматтық, 21 885 әкімшілік және 2 265 қылмыстық іс. Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс бойынша 2500 іс. 2022 жылмен салыстырғанда істердің айтарлықтай өсуі байқалады. 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында 28 059 азаматтық іс, 16 330 әкімшілік және 1 683 қылмыстық, 2 203 Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс бойынша іс жүргізу аяқталды.
