Соңғы уақытта жалған қарыздар ресімдеген алаяқтардың қызметі жандана түсті. Бұл туралы Алматы қаласының Өңірлік коммуникациялар қызметінің брифингінде ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің Қаржы қызметтерін тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаментінің директоры Александр Терентьев айтты.
Оның айтуынша, ҚНРДА, мемлекеттік және құқық қорғау органдары қаржылық алаяқтық мәселесіне ерекше назар аударады. Бірлескен іс-шаралар кешені іске асырылуда, оның шеңберінде қаржылық алаяқтыққа қарсы іс-қимыл бойынша үйлестірілген іс-қимылдар қабылданады.
«Жыл сайын қаржылық алаяқтардың әдістері күрделене түсуде. Зиянкестер азаматтарды алдау үшін әлеуметтік инженерия мен IT-технологиялардың заманауи әдістерін қолданады. Біз бірге әрекет етіп, алаяқтарға қарсы сенімді тосқауыл қоюымыз керек», - деді А.Терентьев.
Қаржы қызметтерін тұтынушыларды қорғау мақсатында 2023 жылғы сәуірде ҚР Үкіметі байланыс, төлемдер және ақша аударымдары саласындағы реттеуді күшейтуге және қатаңдатуға бағытталған кредиттік алаяқтыққа қарсы іс-қимыл тетіктерін іске асыру жөніндегі Жол картасын бекітті. Жол картасының жауапты орындаушылары болып Ұлттық банк, ҚР цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі, құқық қорғау органдары және ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі анықталды.
Жол картасы аясында 15 негізгі іс-шара қарастырылған:
- 2024 жылы Ұлттық Банктің қазақстандық банкаралық төлемдер орталығының базасында алаяқтық операциялар бойынша деректер жинауды қамтамасыз ететін қаржы нарығына арналған Антифрод-орталықтың бірыңғай базасын құру жоспарлануда;
- антифрод жүйесінің болуы бойынша байланыс операторларына қойылатын талаптарды белгілеу және жауапкершілікті қатаңдату;
- қаржы ұйымдарының мобильді қосымшаларының киберқауіпсіздігіне қойылатын талаптарды күшейту усиление требований к кибербезопасности мобильных приложений финансовых организаций;
- кредиттік алаяқтықты, ойдан шығарылған шопингті немесе өзге де заңсыз қызметті анықтаудың онлайн жүйесінің болуы бойынша кредиттік бюроға қойылатын талаптарды белгілеу ;
- жеке тұлғаның банктік қарыздар мен микрокредиттер алудан ерікті түрде бас тартуды белгілеу құқығын бекіту.
«Азаматтарға несие алудан ерікті түрде бас тартуды, яғни несие берушілерге несие бергісі келмейтіндігі туралы, сондай - ақ сіздің несие тарихыңызды беруге тыйым салу туралы хабарлау тәсілін белгілеуге мүмкіндік беретін осы құрамдас бөлікке толығырақ тоқталғым келеді», - деді спикер.
2023 жылғы 11 ақпаннан бастап жеке тұлғаның электрондық үкіметтің веб-порталы арқылы банктік қарыздар мен микрокредиттерді алудан ерікті түрде бас тартуды белгілеу не алу құқығы туралы түзету қабылданды, яғни бұл шара заңды сипатқа ие болды.
2023 жылғы шілдеде Агенттік, АҚК және 18 банк арасында азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға қатысты өзара ынтымақтастық туралы Меморандумға қол қойылды.
Меморандумның мақсаты қаржы нарығындағы алаяқтыққа қарсы іс-қимыл жөнінде шаралар қабылдау, интернет-алаяқтардың әрекеттерінен зардап шеккен клиенттерге залалды өтеу тетігін әзірлеу, сондай-ақ азаматтарға алаяқтық тәсілмен кредиттер ресімдеу кезінде туындаған берешекті реттеу арқылы азаматтардың құқықтары мен мүдделерін қорғау болып табылады. Меморандум талаптары клиенттің жеке өзі және (немесе) оның банк үй-жайларында жеке қатысуымен операциялар жасаған жағдайларға қолданылмайды.
«Банктік қарыздарды, микрокредиттерді алудан ерікті түрде бас тарту» қызметі Е-gov сайтында және Е-gov mobile қосымшасында қолжетімді.
Бұл қызметті пайдалану үшін сізге қажет:
- сайтқа кіріңіз egov.kz немесе ЭЦҚ, логин/пароль көмегімен Е-gov mobile қосымшасы;
- сайттың басты бетінде «сервистер» - «6 ай мерзімге банктік қарыздар, микрокредиттер алудан ерікті түрде бас тарту» - «қызметтерге онлайн тапсырыс беру» бөлімін таңдау;
- бұдан әрі барлық міндетті жолдарды толтырып, өтінімге ЭЦҚ арқылы қол қою қажет.
«Стоп кредит» қызметі – жеке тұлғаға қаржы ұйымдары үшін өзінің кредиттік есебіне қолжетімділікті шектеуге мүмкіндік беретін сервис. Сондықтан олар сіздің атыңызға алаяқтық несиені мақұлдай алмайды.
«Осыған байланысты, егер онлайн-банкингте несиені күдікті толықтыру/ресімдеу байқалса, онда бұл қаражатты аудармаңыз деп айтқым келеді. Барлық мәселелерді банк немесе Құқық қорғау органдары арқылы шешу қажет. Негізсіз байыту туралы қысқаша айтқым келеді: Азаматтық кодекстің 953-бабына сәйкес, мүлікті заңнамада немесе мәміледе белгіленген негіздерсіз басқа адамның есебінен сатып алған адам мұндай мүлікті соңғысына қайтаруға міндетті», - деп түсіндірді А.Терентьев.
Кез-келген адам біліміне, жұмыс саласына, мәртебесіне қарамастан қаржылық алаяқтардың құрбаны болуы мүмкін. Бірақ көбінесе цифрлық әлемге дайын емес аға буын қаржылық алаяқтардың қулықтарына тап болады. Бұл кездейсоқ емес, өйткені егде жастағы азаматтар сенімді және сырттан ұсынуға оңай.
«Шабуылдаушылар зейнеткерлерге қоңырау шалып, өздерін банк қызметкерлері ретінде көрсете отырып, мысалы, олардың карточкасынан біреу қаражат алуға тырысып жатқанын хабарлауы мүмкін. Алаяқтар ақшаны қауіпсіз шотқа аудару қажеттілігі туралы сендіреді. Содан кейін олар егде жастағы адамның интернетті немесе мобильді банкингті қалай пайдалану керектігін анықтайды, зейнетақы ақшасын қашықтан қалай аудару керектігі туралы нұсқаулар береді, телефонға осы немесе басқа қосымшаны жүктеуді ұсынады немесе ақшаны дереу банкомат арқылы аударуға кеңес береді. Бұл ретте алаяқтар асығыс және эмоционалды қысым жасайды», - деп мысал келтірді спикер.
Егде жастағы адамдарды алаяқтардан қалай қорғауға болады:
- Қарт адамдарға бейтаныс адамдарға, тіпті оларды банк, әлеуметтік қызметтер, құқық қорғау органдарының қызметкерлері ұсынса да, оларға сөзсіз сенудің қажеті жоқ екенін түсіндіріңіз;
- Егер қоңырау шалушылар сізге аты-жөніңізді айтып, хабарласса және сіздің тұрғылықты мекен-жайыңызды білсе, бұл олардың ресми азаматтар екенін білдірмейді. Барлық қажетті деректерді әртүрлі тәсілдермен алуға болады, олар интернетте ашық қол жетімді болуы мүмкін;
- Қызметкердің аты-жөні мен лауазымын сұраңыз және оны екі рет тексеру үшін олардың өкілі шақыратын ұйымның Call-орталығына қоңырау шалыңыз;
- Егер телефон жақын адамның нөмірін көрсетсе, бірақ ол нашар естілсе және ол қиындыққа тап болғанын хабарласа, оған ақша аударуды сұраса, әңгімені аяқтап, оған өзіңіз қоңырау шалыңыз;
- Ешқашан және ешкімге жеке деректеріңізді, банк картасының толық деректемелерін, соның ішінде картаның жарамдылық мерзімін, CVC/CVV кодын, сондай-ақ код сөзін және ақша қаражатының қалдығын бермеңіз;
- Есіңізде болсын: банк қызметкерлері, қаржы ұйымдарының Call-орталықтарының операторлары, құқық қорғау органдарының өкілдері ешқашан телефон арқылы дербес деректерді сұрамайды. Бұл құпия ақпарат тек алаяқтарға қажет.
ӨКҚ спикері қауіпсіздік қызметі клиенттерге қоңырау шалмайтынын атап өтті. Қауіпсіздікке қатысты барлық мәселелер банктің орталық кеңсесінде шешіледі. Алаяқтықпен күресте банктер клиенттердің қолма-қол ақшасының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін қауіпсіздік ережелері мен алгоритмдерін үнемі жетілдіріп отырады. Бұған көп деңгейлі аутентификация, күдікті әрекеттерді бақылау, зиянды бағдарламалық жасақтамадан қорғау және деректерді шифрлау сияқты әртүрлі шаралар кіреді.
Егер сіз өзіңіздің жеке деректеріңіз туралы ақпаратты айтып қойған болсаңыз, онда сіз картаңызды шұғыл түрде бұғаттап, банктік қосымшадағы жеке кабинеттен, электрондық поштадан, әлеуметтік желілердегі аккаунттардан құпия сөздерді өзгертуіңіз керек. Егер алаяқтар сіздің шотыңыздан ақша алып үлгерсе, банкке, сондай-ақ құқық қорғау органдарына хабарласыңыз. Банк карточканы бұғаттайды және жаңасын қайта шығарады.
«Ең алдымен, сіздің қауіпсіздігіңіз сіздің қолыңызда. Қаржылық гигиена мен өзін - өзі тәрбиелеуді ұстаныңыз», - деді А.Терентьев.
