Ауызсу – өмірдің негізі. Қазақстанда бұл ресурс жеткілікті көрінгенімен, шындық басқаша. Елде миллиондаған адам сапалы ауызсуға қол жеткізе алмай отыр. Бұл мәселе әсіресе ауылдық жерлерде өзекті.
Мәселенің мәні:
Қазақстан – су тапшылығы шегінде тұрған ел. Әсіресе оңтүстік өңірлер, ауыл-аймақтар ауызсуға мұқтаж. Экология, инфрақұрылымның тозуы, климат өзгерісі және басқарудағы жүйелік қателіктер жағдайды ушықтырып отыр.
Ресми мәліметтер:
2023 жылғы деректерге сәйкес, Қазақстанда 1,3 миллион адам орталықтандырылған ауызсу жүйесіне қосылмаған. Ауылдардың 10%-дан астамы әлі күнге дейін құдықтан, өзен-көлден немесе тасымалды су көздерінен су ішеді. Бұл – тек тұрмыстық емес, денсаулық пен қауіпсіздік мәселесі де.
Мысал:
Жамбыл облысы, Байзақ ауданына қарасты бір ауыл тұрғындары соңғы 10 жылдан бері су тасып ішіп отыр. Құдық сулары тартылып кеткен, жаңбыр суын жинап, пайдалануға мәжбүр. Ауыл әкімі ауызсу жобасы үш жыл бұрын мақұлданғанын, бірақ қаржының жетпегенін айтты.
Сарапшы пікірі:
Эколог Салтанат Ахметова:
«Бізде су ресурстарын басқару тиімсіз. Ішкі резервтерді дұрыс қолданбаймыз, суды үнемдеу мәдениеті жоқ. Ауылдарға арналған жобалар көп жағдайда тек қағаз жүзінде қалады».
Шетелдік фактор:
Қазақстанның су ресурстарының 40%-ы көрші елдерден келеді (Қытай, Қырғызстан, Өзбекстан). Бұл елдер өз қажеттілігі үшін суды көбірек ұстап қалғанда, Қазақстанда тапшылық күшейеді. Мысалы, Сырдария өзенінің суы бұрынғы көлемнің 60%-ына дейін қысқарған.
Мәселенің себептері:
- Кеңестік кезеңдегі тозығы жеткен инфрақұрылым әлі де қолданылып келеді.
- Қаржыландыру жеткіліксіз әрі тең бөлінбейді.
- Жергілікті жерлерде жобаларды іске асыруда жемқорлық бар.
- Су саласын реформалауға кеш кірістік.
Шешу жолдары:
- Мемлекеттік деңгейде ауыл-аймақтардағы су жүйесін жаңғыртуға нақты қаражат бөлу.
- Су ресурстарын басқаруды цифрландыру және бақылау.
- Көрші елдермен су келісімдерін қайта қарау.
- Қоғамдық бақылау мен тәуелсіз журналистиканың рөлін күшейту.
Қорытынды:
Ауызсу тапшылығы – экологиялық қана емес, әлеуметтік әділеттілік мәселесі. Егер жүйелік шешімдер қабылданбаса, бұл мәселе болашақта елдегі демографиялық және әлеуметтік тұрақтылыққа қауіп төндіруі мүмкін. Ауылда су жоқ – бұл жай ғана тұрмыстық қиындық емес, мемлекеттің даму деңгейінің көрсеткіші.
Т.Жүргенов атындағы Қазақ Ұлттық өнер акадмиясы “Медиажурналистика” мамандығының 2-курс студенті Ержігіт Мұратұлы
